De Tocht van Morgen – mythe van een verloren traditie
Door Jochem Le Cointre / Foto’s Alfred Meester
De tocht der tochten, zo wordt de befaamde Elfstedentocht in Friesland genoemd. Al twintig jaar is de tocht niet doorgegaan, al twintig jaar zijn de winters te mild om het water te bevriezen dat de elf Friese steden (in volgorde: Leeuwarden, Sneek, IJlst, Sloten, Stavoren, Hindeloopen, Workum, Bolsward, Harlingen, Franeker, Dokkum) verbindt. Dit jubileum van twintig jaar is in zekere zin dus geen feest. Het Friese evenement is verworden tot saga – een mythe bijna, want waar vroeger generatie op generatie de toer reed, zijn er nu al generaties opgegroeid zonder ooit een Elfstedentocht gezien te hebben. Om de gemoederen te kalmeren en de sfeer van die tijd weer terug te halen, heeft de Elfstedenijshal in Leeuwarden een voorstelling gemaakt over de tocht zoals die er vandaag de dag uit zou zien.
Het publiek wordt warm gemaakt door een brassband die als in een schaatswedstrijd de feestsfeer neerzet. De tribunes bewegen van links naar rechts. Vervolgens begint de voorstelling met de muziek van de band Queen en een kunstschaatser zonder shirt. De Tocht van Morgen vertelt van drie personages, Annet, Lolke, Willem, die ieder hun eigen reden hebben om de tocht te schaatsen. Annet (Jannie van der Veen) schaatst het om haar vader trots te maken – hij reed en won de tocht meerdere keren. Willem (Popke van der Zee) rijdt de tocht voor zijn overleden vrouw waarmee hij vroeger samen reed. Lolke, (Sjoerd Tolsma) die als zwartrijder niet geregistreerd staat – de tocht moet met hesje én inchecken gereden worden – rijdt, het kan het ook anders: voor de lol. Daarbij wordt hij door ijspolitie achternagezeten, gespeeld door een groep kunstschaatsers. Deze choreografieën wisselen de verhaallijnen van de drie schaatsers af. Niet alle elf steden komen voor in het verhaal, maar het decor wordt omgetoverd tot Sneek, Franeker, en tot slot de Bonkevaart te Leeuwarden waar de tocht zijn historische finish heeft. Het decor bestaat vooral uit de koek- en zopietent waar Sophie eten en koffie verkoopt. Zij helpt Lolke aan een hesje zodat hij zonder door politie te worden gesnapt de tocht uit kan rijden. Ook worden de panelen op de achtergrond gebruikt voor videoprojecties waardoor we ons echt even in Sneek of Bolsward begeven.
De weinige dialoog die er is, bereikt nauwelijks hoogtepunten. Het theatrale van de voorstelling heeft dan ook een beperkte vorm: het decor blijft op elkaar lijken en het verhaal bestaat enkel uit de berichtgeving van de tocht. De personages worden niet uitgediept, er is geen persoonsontwikkeling en de dialogen zijn eentonig. De weinige karakters die we volgen hebben een erg clichématige achtergrond: de kwajongen die op het koffiemeisje verliefd wordt ; de demente weduwnaar die zijn vrouw mist en bovendien een hartstoornis heeft; de dochter van een beroemde schaatser die zichzelf voor hem wil bewijzen maar zichzelf verwijt nooit iets af te maken. Clichés zijn in theater geen probleem: bijna elk goed toneelstuk heeft ze, het gaat erom hoe ze worden uitgewerkt en gebruikt. Bij De Tocht van Morgen zijn het slechts de topjes van de ijsberg die we van de personages te zien krijgen. Dit is jammer, omdat de voorstelling gebaat zou zijn bij een dieper verhaal. Om een paar suggesties te geven: wat maakt deze tocht zo bijzonder? Wat maakt de Fries zo koppig? Wat is het grote gemis van de tocht 20 jaar na dato?
Het gebrek aan theaterkennis is te verklaren uit het feit dat de makers zelf directeuren van de ijshal zijn. Het idee ontstond dus vanuit de liefde voor het schaatsen (dat zeker te beleven is in deze show). De hoogtepunten van dit spektakel zijn de twee duo’s kunstschaatsers, die het verhaal afwisselen met prachtige schaatschoreografieën. Hierbij is ook het publiek enthousiast, er wordt bij virtuoze stunts geklapt en gejoeld. De brassband komt middenin de show terug om het Friese en Nederlandse volkslied te spelen. De Friezen in de zaal, die niet vaak de mogelijkheid hebben om hun volkslied te zingen, gaan prompt staan. Een trots volk is het zeker.
De Tocht van Morgen is vooral gemaakt voor het sentiment van de tocht zelf. Friesland mist haar tocht der tochten. Daarmee is dit spektakel de vertolking van een realiteit die al 20 jaar geen realiteit meer is. Met de sociale media die in deze voorstelling langskomen (vader Whatsappt haar dochter, selfies bij de stempelpoortjes, Omrop Fryslan doet live-verslag op het ijs) wordt deze realiteit zo echt mogelijk nagebootst. Vanwaar deze concrete nabootsing? Het is een trend in theater, tv-series, en films om ons te verplaatsen in een mogelijk scenario van de toekomst (of het heden) met precies dezelfde middelen zoals we die vandaag zien. Het ‘paradigma’ van de wereld blijft dus precies hetzelfde. Dit leidt vaak tot eenzijdig theater en weinig diepgang, omdat theater juist in het belichten van andere kanten en vormen van de realiteit ons een spiegel kan voorhouden. Maar als we telkens in dezelfde spiegel kijken, zien we alleen maar onszelf.
